ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η πραγματεία Περί της Ογδοάδος και της Εννεάδος αποτελεί ένα από τα τρία ερμητικά κείμενα που βρέθηκαν στον 6ο κώδικα της κοπτικής βιβλιοθήκης του Ναγκ Χαμαντί. Τα τρία ερμητικά έργα ακολουθούν το ένα το άλλο στο τέλος του κώδικα, ενώ τα κείμενα που προηγούνται έχουν ποικίλη προέλευση και έμπνευση. Το πρώτο από τα τρία κείμενα (NHC VI 6), ο διάλογος Περί της Ογδοάδος και της Εννεάδος, είναι ακριβώς το έργο το οποίο μεταφράζεται και σχολιάζεται παρακάτω. Το δεύτερο ερμητικό κείμενο (NHCVI 7) παραδίδεται χωρίς τίτλο και αποτελεί κοπτική μετάφραση μιας προσευχής που το ελληνικό της πρωτότυπο ανευρίσκεται στον μαγικό πάπυρο PGM III 591-609. Έχει ως επιπλέον παράλληλο την λατινική παράφραση του Ασκληπιού41, ο οποίος με τη σειρά του αποτελεί τη λατινική μετάφραση του χαμένου ελληνόγλωσσου Τέλειου Λόγου. Το τελευταίο ερμητικό κείμενο του κοπτικού κώδικα (NHC VI 8) αποτελεί επίσης ένα απόσπασμα μεταφρασμένο από τον Τέλειο Λόγο και έχει ως παράλληλο τον λατινικό Ασκληπιό 21-29.
Το παρόν κείμενο είναι μοναδικό από την άποψη ότι δεν μας ήταν γνωστό από κάποια άλλη παράδοση πριν έρθουν στο φως τα κείμενα της κοπτικής βιβλιοθήκης. Ο τίτλος του έχει χαθεί, αλλά οι σύγχρονοι ειδικοί το έχουν ονομάσει με τον τρέχοντα τίτλο από μια φράση, η οποία βρίσκεται μέσα στην ίδια την πραγματεία. Το βιβλίο περιγράφει την διαδικασία με την οποία κάποιος πνευματικός οδηγός, δηλαδή μυσταγωγός, οδηγεί έναν μυούμενο σε μια μυστικιστική εμπειρία, μια πνευματική «άνοδο». Προκειμένου να κατανοήσουμε, στο βαθμό που είναι δυνατόν, το κείμενο πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι όροι «Ογδοάδα» και «Εννεάδα» αντιπροσωπεύουν την όγδοη και την ένατη σφαίρα που περιβάλλουν τη γη. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι οι επτά πρώτες σφαίρες, δηλαδή αυτές του ήλιου, της σελήνης και των πέντε πλανητών, έλεγχαν σε μεγάλο βαθμό την ανθρώπινη ζωή, αλλά δεν ήταν αναγκαστικά φιλάνθρωπες. Η όγδοη και η ένατη σφαίρα αποτελούν επομένως την αρχή του πραγματικά καθαρού θεϊκού βασιλείου, πέρα από τον έλεγχο των κατώτερων δυνάμεων. Στον θάνατο η ψυχή ταξιδεύει μέσα από τις επτά σφαίρες και, αν το πέρασμα της είναι επιτυχές, φτάνει στην όγδοη και την ένατη, όπου και γνωρίζει την αληθινή μακαριότητα. Επιπλέον η όγδοη και η ένατη σφαίρα μπορούν συμβολικά να υποδεικνύουν προχωρημένα επίπεδα πνευματικής ανάπτυξης στην παρούσα ζωή. Η πραγματεία πιθανώς υπαινίσσεται την ύπαρξη μιας ακόμη ανώτερης, δέκατης σφαίρας, όπου κατοικεί ο ίδιος ο Θεός, μολονότι αυτό δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο από τα λεγόμενα.
Η πραγματεία ξεκινά με μια εισαγωγική συζήτηση μέσω της οποίας ο υποψήφιος για μύηση εξασφαλίζει την αποδοχή από τον μυσταγωγό του αιτήματός του να βιώσει την εμπειρία της όγδοης και της ένατης σφαίρας. Η διαδικασία που θα οδηγήσει στην εμπειρία ξεκινά με μια σειρά οδηγιών που κορυφώνεται σε μια προσεκτικά διατυπωμένη προσευχή. Στην καρδιά της προσευχής βρίσκεται η απαίτηση για μια οραματική εμπειρία. Ακολουθεί ένας εναγκαλισμός μεταξύ των δύο συμμετεχόντων και στη συνέχεια ο μυσταγωγός έχει το όραμά του. Κατόπιν, υπό την καθοδήγηση του μυσταγωγού, ο μαθητής εισέρχεται οραματικά στην όγδοη και στη συνέχεια στην ένατη σφαίρα. Το έργο ολοκληρώνεται με έναν ευχαριστήριο ύμνο εκ μέρους του μαθητή, καθώς και με οδηγίες καταγραφής και διατήρησης της αφήγησης της εμπειρίας.
Το έργο προϋποθέτει την ύπαρξη πρωιμότερων επιπέδων πνευματικής ανάπτυξης. Δεν περιγράφονται λεπτομερειακά, άλλα δύο τουλάχιστον πράγματα πρέπει να έχουν συμβεί για να είναι κανείς έτοιμος για την εμπειρία της όγδοης και της ένατης σφαίρας: πρώτον να έχει επιτύχει καθαρότητα στη ζωή του σύμφωνα με το πρότυπο του θεϊκού νόμου και δεύτερον να έχει εξαλείψει την άγνοιά του μέσω της γνώσης που θα έχει κατακτήσει από τα ιερά ερμητικά βιβλία. Η επιτυχία των τελευταίων σταδίων της μύησης απαιτεί ο μυσταγωγός να έχει πρώτα την δική του μυστικιστική εμπειρία-όραμα, προκειμένου να γίνει η ενσάρκωση του συμπαντικού Νου, ο οποίος αποτελεί την ένατη σφαίρα. Ο μαθητής τότε εισέρχεται στην όγδοη σφαίρα αναγνωρίζοντας την παρουσία του συμπαντικού Νου και ανταποκρίνεται σ’ αυτήν την αναγνώριση μετέχοντας στον χορό των φωνών των πνευματικών όντων που κατοικούν στην όγδοη σφαίρα και ψάλλουν έναν σιωπηλό ύμνο στον παγκόσμιο Νου. Φτάνει στην ένατη σφαίρα, όταν έχει την εμπειρία της δικής του ενότητας μ’ αυτόν το Νου και όταν λάβει την επιβεβαιωτική ενόραση στην οποία ο χορός της όγδοης σφαίρας τραγουδά πια γι’ αυτόν τον ίδιο!
Αυτό και άλλα ερμητικά κείμενα μπορεί να είχαν χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο μικρών ομάδων αφιερωμένων στην απόκρυφη γνώση και τη μυστικιστική εμπειρία. Σε αυτές τις ομάδες οι προχωρημένοι θα δίδασκαν και θα καθοδηγούσαν τους νεόφυτους με τη βοήθεια και ορισμένων τελετουργικών πράξεων, όπως προσευχών και ύμνων, τους οποίους άλλωστε συναντάμε σε πολλά ερμητικά κείμενα. Επίσης οι πραγματείες πιθανότατα χρησίμευαν ως βάση για συζήτηση μεταξύ των μελών των ομάδων, αλλά και ως κείμενα για προσωπικό διαλογισμό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κείμενο συγγενεύει με ελληνικά φιλοσοφικά σχήματα, πλατωνικά, στωικά και άλλα. Ωστόσο υπάρχει ένα αιγυπτιακό επίχρισμα με την αναφορά στην αιγυπτιακή πόλη της Διοσπόλεως, στα ιερογλυφικά και στους Θεούς με πρόσωπα ζώων, όλα αυτά προς το τέλος του κειμένου. Το έργο στην παρούσα μορφή του χρονολογείται πιθανότατα στον δεύτερο αιώνα μ.Χ.
Το κείμενό μας εμφανίζει συνηχήσεις με αρκετά κείμενα της ερμητικής παράδοσης, προπάντων όμως με την 1η και την 13η πραγματεία του Corpus Hermeticum. Επίσης εμφανίζονται θέματα που απαντούν και αλλού στην ερμητική παράδοση, όπως λόγου χάρη το θέμα της ομορφιάς, το οποίο εμφανίζεται επίσης στην 6η ερμητική πραγματεία (CH 6.4-5) καθώς και στους λεγόμενους αρμενικούς Ορισμούς (10.1). Το εκστατικό όραμα μέσω του οποίου ο εκλεκτός, έχοντας ήδη κατακτήσει την Εβδομάδα, φτάνει στη θέαση της Ογδοάδος καθώς και των ψυχών και των αγγέλων που τραγουδούν μέσα στη σιωπή ύμνους προς την Εννεάδα και τις δυνάμεις της καθώς και στον Θεό αγγίζοντας την αθάνατη ζωή, έχει την αντιστοιχία του με την 1η ερμητική πραγματεία, τον περίφημο Ποιμάνδρη (CH 1.25-26), όπου ο άνθρωπος, υπερβαίνοντας την έβδομη σφαίρα, θεάται την φύση της όγδοης και των δυνάμεων που τραγουδούν ύμνους προς τιμήν του Πατέρα, προς τον οποίο στη συνέχεια ανέρχονται όσοι έχουν φτάσει στην Ογδοάδα και γίνονται κατόπιν θεοί. Αυτό το διάστημα, το οποίο στον Ποιμάνδρηείναι ανώτερο από την Ογδοάδα, πιθανότατα αντιστοιχεί στην Εννεάδα της παρούσας πραγματείας. Η οπτική είναι δίχως αμφιβολία ένα μείγμα κοσμολογίας και αστρολογίας, όπου στην Εβδομάδα μπορούμε να αντιστοιχίσουμε την σφαίρα του Κρόνου, στην Ογδοάδα τον ουρανό των απλανών αστέρων, ο οποίος αποτελεί ένα όνομα του Θεού σύμφωνα με τον μαγικό πάπυρο PGMXIII 743, 753, ενώ η Εννεάδα είναι κατά συνέπεια ο συμβολικός τόπος για εκείνους οι οποίοι έχουν υπερβεί τον φυσικό κόσμο.
[Επειδή δεν γνωρίζω αρχαία κοπτικά, στηρίχτηκα αναγκαστικά στην ιταλική μετάφραση του Alberto Camplaniκαι την αγγλική των James Brashler, Peter A. Dirkse και Douglas M . Parrott]
© ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΚΙΡΓΚΕΝΗΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 28-11-2016
Πραγματεία περί της Ογδοάδος και της Εννεάδος
Μαθητής: Πατέρα μου, χθες μου υποσχέθηκες ότι θα κάνεις το νου μου να ανέλθει ως την Ογδοάδα και ότι στη συνέχεια θα με ανεβάσεις στην Εννεάδα. Είπες ότι αυτή είναι η σειρά σύμφωνα με την παράδοση.[1]
Ερμής: Παιδί μου, πράγματι αυτή είναι η σειρά. Η υπόσχεση δόθηκε σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση.[2] Σου το είπα, όταν σου έδωσα την υπόσχεση, και σου το επανέλαβα, αν θυμάσαι καλά, σε κάθε στάδιο της διαδικασίας της ανόδου.[3] Αφού έλαβα το πνεύμα μέσω της δύναμης, έθεσα σε εφαρμογή την διαδικασία για χάρη σου. Πράγματι η κατανόηση κατοικεί εντός σου. Εντός μου είναι ωσάν η δύναμη να ήταν έγκυος. Γιατί όταν συνέλαβα από την πηγή που κύλησε μέσα μου, έδωσα γέννηση.[4]
– Πατέρα μου, μου μίλησες από κάθε άποψη σωστά. Ωστόσο είμαι εντυπωσιασμένος από τη δήλωση που μόλις έκανες. Διότι είπες «η δύναμη που είναι εντός μου».
– Έδωσα γέννηση στη δύναμη με τον ίδιο τρόπο που γεννιούνται τα παιδιά.[5]
– Τότε, πατέρα μου, έχω πολλά αδέρφια, εάν πρέπει να αριθμήσω και τον εαυτό μου ανάμεσα στους απογόνους σου.[6]
– Ακριβώς, παιδί μου! Αυτό το συμπέρασμα σωστά […] σε κάθε περίπτωση. Γι’ αυτό, παιδί μου, πρέπει να αναγνωρίσεις τους αδερφούς σου και να τους τιμήσεις με τρόπο σωστό και κατάλληλο, επειδή προέρχονται από τον ίδιο πατέρα. Διότι ονόμασα μία προς μία αυτές τις γεννήσεις, τους έδωσα από ένα όνομα, αφού είναι το αποτέλεσμα μιας γεννητικής πράξης, όπως αυτοί εδώ οι γιοι.
– Τότε, πατέρα μου, μήπως έχουν μητέρες;
– Παιδί μου, είναι πνευματικά όντα. Διότι υπάρχουν ως δυνάμεις που κάνουν άλλες ψυχές να μεγαλώνουν.[7] Γι’ αυτό το λόγο σε διαβεβαιώνω ότι είναι αθάνατα.
-Ο λόγος σου είναι αληθής και δεν επιδέχεται αντίρρηση. Από αυτήν εδώ τη στιγμή, πατέρα μου, ξεκινά τη διδασκαλία για την Ογδοάδα και την Εννεάδα και θεώρησε ότι ανήκω ανάμεσα στους αδερφούς μου.
-Ας προσευχηθούμε, παιδί μου, στον Πατέρα του σύμπαντος, μαζί με τους αδερφούς σου που είναι οι γιοι μου, να μας δώσει το πνεύμα της ευγλωττίας.
-Πώς γίνεται η προσευχή, πατέρα μου, όταν κανείς είναι σε ένωση με τις γεννήσεις; Θέλω να υπακούσω, πατέρα μου. […]
-[…] Είναι σωστό για σένα να θυμάσαι την πρόοδο που πραγματοποιήθηκε μέσα σου χάρη στη σοφία που έλαβες μέσω των βιβλίων. Παιδί μου, σύγκρινε τον εαυτό σου με τα πρώιμα χρόνια της ζωής σου: όπως κάνουν τα παιδιά, έθετες ερωτήσεις δίχως νόημα και δίχως λογική.
– Πατέρα μου, η πρόοδος που πραγματοποιήθηκε μέσα μου ετούτη τη στιγμή και η σοφία που αναπτύχθηκε εντός μου χάρη στα βιβλία θεράπευσαν την έλλειψη που κάποτε υπήρχε μέσα μου.
– Παιδί μου, όταν θα έχεις κατανοήσει ολοκληρωτικά την αλήθεια όσων είπες, τότε θα βρεις τους αδερφούς σου, δηλαδή τους γιους μου, να προσεύχονται μαζί σου.
-Πατέρα μου, δεν κατανοώ τίποτε άλλο εκτός από την ομορφιά που αναπτύχθηκε εντός μου χάρη στα βιβλία, δηλαδή αυτό που εσύ ονομάζεις «ομορφιά της ψυχής».
– Η πνευματική οικοδομή χτίζεται μέσα σου σε στάδια. Η έλλογη κατανόηση θα έρθει σ’ εσένα και τότε θα είσαι σοφός.
– Πατέρα μου, κατανοώ κάθε ένα από τα βιβλία και ιδιαίτερα τον ύμνο που ψάλλεται στην Εβδομάδα.[8]
-Παιδί μου [… ] σε εγκώμια από αυτούς που τους εκθείαζαν.
-Πατέρα μου, θα λάβω τη δύναμη του λόγου που θα εκφέρεις. Όπως ειπώθηκε, μαζί εμείς οι δύο ας προσευχηθούμε, πατέρα μου.
-Παιδί μου, είναι ταιριαστό να προσευχηθούμε στο Θεό με όλο μας το νου, με όλη μας την καρδιά και την ψυχή[9] και να του ζητήσουμε, ώστε το δώρο της Ογδοάδος να δοθεί και σε μας. Ο καθένας μας θα λάβει από αυτόν ό,τι του ταιριάζει. Καθήκον σου, λοιπόν, είναι η κατανόηση. Δικό μου καθήκον είναι να σταθώ ικανός να εκφέρω τον λόγο από την πηγή που κυλάει μέσα μου.
– Ας προσευχηθούμε πατέρα μου.[10]
– Καλώ εσένα, ο οποίος δεσπόζεις στο βασίλειο της δύναμης, του οποίου ο λόγος είναι γέννηση φωτεινή,[11] τα λόγια αθάνατα, αιώνια, αναλλοίωτα, του οποίου η θέληση παράγει τη ζωή των εικόνων που βρίσκονται παντού,[12] του οποίου η φύση δίνει μορφή στην ουσία, από τον οποίον λαμβάνουν κίνηση οι ψυχές, οι δυνάμεις, οι άγγελοι στον τόπο που βρίσκονται, του οποίου η δύναμη φτάνει σε κάθε πράγμα που υπάρχει, του οποίου η πρόνοια παραστέκει σε κάθε ύπαρξη, ο αγέννητος που γέννησε κάθε ύπαρξη, ο οποίος διέχυσε την αιωνιότητα των Αιώνων[13] μέσω των πνευμάτων και δημιούργησε κάθε πράγμα, που εμπεριέχει ο ίδιος τον εαυτό του, ενώ την ίδια στιγμή φροντίζει για κάθε ον, ο πλήρης, Θεός αόρατος, ο οποίος καλείται στη σιωπή, του οποίου η εικόνα τίθεται σε κίνηση την στιγμή που […], ο δυνατότερος των δυνάμεων, ο υπέρτερος του μεγαλείου, ο ανώτερος των επαίνων.
Ζωξαθαζω[14]
α
ωω
εε
ωωω
εεε
ωωωω
ιιιι
ωωωωω
οοοοο
ωωωωωω
υυυυυυ
ωωωωωωω
ωωωωωωωω
Ζωζαζωθ
Κύριε, δώσε μας σοφία μέσω της δύναμής σου, η οποία φτάνει έως εμάς, ούτως ώστε να περιγράψουμε ο ένας στον άλλον το όραμα της Ογδοάδος και της Εννεάδος. Έχουμε ήδη φτάσει στο επίπεδο της Εβδομάδας στο βαθμό που είμαστε ευσεβείς και ζούμε σύμφωνα με το νόμο σου. Πάντοτε πραγματοποιούμε τη θέλησή σου. Διότι έχουμε βαδίσει στο δρόμο σου και έχουμε απαρνηθεί […], ούτως ώστε να έρθει το όραμά σου. Κύριε, δώσε μας την αλήθεια μέσω της εικόνας.[15]Επίτρεψέ μας μέσω του πνεύματος να δούμε την μορφή της εικόνας που είναι άψογη. Λάβε από μας την αντανάκλαση της δικής σου πληρότητας μέσω του επαίνου μας και αναγνώρισε το πνεύμα που βρίσκεται μέσα μας.[16] Γιατί μέσα από το έργο σου το σύμπαν έλαβε ψυχή. Από εσένα, τον αγέννητο, ήρθε στην ύπαρξη το γεννητό. Η γέννηση του αυτογέννητου γίνεται μέσα από εσένα,[17] καθώς και η γέννηση όλων των γεννητών που υπάρχουν. Λάβε από μας αυτές τις πνευματικές θυσίες,[18] τις οποίες σου στέλνουμε ψηλά με όλη μας την καρδιά, την ψυχή και με όλη μας τη δύναμη. Σώσε αυτό το οποίο βρίσκεται μέσα μας και χάρισέ μας την αθάνατη σοφία.[19]
Ας εναγκαλιστούμε ο ένας τον άλλον με αγάπη, παιδί μου. Αγαλλίασε για τούτο: ήδη η δύναμη που είναι φως έρχεται σε μας. Διότι βλέπω! Βλέπω απερίγραπτα βάθη. Πώς να σου τα περιγράψω παιδί μου; Ξεκινώντας από […] μέρος; Πώς να σου περιγράψω το σύμπαν; Είμαι Νους και βλέπω έναν άλλον Νου,[20] εκείνον που κινεί την ψυχή! Βλέπω […] εμένα μέσω μιας ιερής έκστασης.
-Μου δίνεις δύναμη! Βλέπω τον εαυτό μου![21] Θέλω να μιλήσω! Ο φόβος με συγκρατεί!
-Βρήκα την αρχή της δύναμης που είναι υπεράνω όλων των δυνάμεων, τη δύναμη που δεν έχει αρχή. Βλέπω την πηγή που σφύζει από ζωή. Είπα, παιδί μου, ότι είμαι Νους.[22] Είδα! Η γλώσσα δεν είναι ικανή να το εκφράσει. Γιατί πραγματικά ολόκληρη η Ογδοάδα, παιδί μου, και οι ψυχές που βρίσκονται μέσα σ’ αυτήν και οι άγγελοι ψάλλουν έναν ύμνο μέσα στη σιωπή.[23] Κι εγώ, ως Νους, τον καταλαβαίνω.
-Πώς τραγουδούν;
– Δεν μπορώ να σου το περιγράψω πλέον με λόγια.
– Σιωπώ, πατέρα μου. Θέλω να σου ψάλω έναν ύμνο μέσα στη σιωπή.
– Να τον ψάλεις. Διότι εγώ είμαι Νους.
– Κατανοώ τον Νου, Ερμή, αυτόν τον οποίο δεν είναι δυνατόν να ερμηνεύσεις στο βαθμό που κρύβεται στον εαυτό του. Χαίρομαι, πατέρα μου, διότι σε βλέπω να χαμογελάς. Και το σύμπαν χαίρεται. Δεν υπάρχει πλάσμα που να μην έχει μερίδιο από τη ζωή σου. Γιατί εσύ είσαι ο κύριος των κατοίκων κάθε τόπου. Η πρόνοιά σου προστατεύει. Σε καλώ, πατέρα, Αιώνα των Αιώνων, μέγα θεϊκό πνεύμα, το οποίο μέσω μιας πνοής δίνει τη βροχή σε κάθε ύπαρξη.[24] Τι λες, πατέρα μου, Ερμή;
– Όσον αφορά αυτά τα πράγματα, δεν λέω τίποτα, παιδί μου. Γιατί είναι πρέπον ενώπιον του Θεού να κρατάμε σιωπή για ό,τι είναι κρυμμένο.
– Τρισμέγιστε, μην επιτρέπεις να μείνει η ψυχή μου δίχως το μέγα θεϊκό όραμα. Διότι τα πάντα είναι δυνατά για εσένα που είσαι κύριος του σύμπαντος.
– Γυρνά στην προσευχή σου, παιδί μου, και μίλα ενώ είσαι σιωπηλός. Ζήτα αυτό το οποίο επιθυμείς στη σιωπή.
Όταν τελείωσε να προσεύχεται, φώναξε:
-Πατέρα Τρισμέγιστε, τι θα μπορούσα πια να πω; Έλαβα ετούτο το φως. Και εγώ ο ίδιος βλέπω το ίδιο όραμα που είναι μέσα σου. Βλέπω την Ογδοάδα και τις ψυχές που είναι μέσα σ’ αυτήν και τους αγγέλους να τραγουδούν έναν ύμνο προς την Εννεάδα και τις δυνάμεις της. Και βλέπω εκείνον ο οποίος έχει τη δύναμη όλων των πραγμάτων, δημιουργώντας όσα υπάρχουν μέσω του πνεύματος[25]
–Είναι καλό από τώρα και πέρα να κάνουμε σιωπή. Να μην μιλάς παρορμητικά για το όραμα από τούτη δω τη στιγμή. Είναι σωστό να άδεις ύμνους προς τον Πατέρα μέχρι την ημέρα του θανάτου.
– Αυτό το οποίο άδεις, πατέρα μου, θέλω να το τραγουδήσω κι εγώ.
-Τραγουδώ έναν ύμνο εντός μου. Όσο αναπαύεσαι, να είσαι ενεργός στην προσευχή.[26] Διότι βρήκες αυτό το οποίο αναζητούσες.
– Πατέρα μου, ποιος είναι ο πιο σωστός τρόπος να άδω εγώ, ο οποίος έχω πλήρη την καρδιά μου;
– Ο πιο κατάλληλος τρόπος για εσένα είναι να υψώσεις το εγκώμιό σου προς το Θεό, ώστε να καταγραφεί σ’ αυτό το αθάνατο βιβλίο.
-Μέσα από την καρδιά μου θα υψώσω αυτό το εγκώμιο και θα προσευχηθώ στο τέλος του σύμπαντος και την αρχή της αρχής, στο αθάνατο εύρημα της αναζήτησης των ανθρώπων, στον γεννήτορα του φωτός και της αλήθειας, στον σπορέα του λόγου, την αγάπη της αιώνιας ζωής. Ούτε καν ένας λόγος απόκρυφος δεν μπορεί να πει οτιδήποτε σχετικά με ό,τι αφορά εσένα, Κύριε. Γι’ αυτό και ο νους μου επιθυμεί να σου τραγουδάει ύμνους κάθε πρωί. Είμαι το όργανο του πνεύματός σου. Ο νους μου είναι το πλήκτρο σου.[27] Ο λόγος σου αντηχεί μέσα μου. Βλέπω ο ίδιος τον εαυτό μου. Έλαβα δύναμη από εσένα. Η αγάπη σου πράγματι μας αναζωογόνησε.
– Ωραία, παιδί μου.
– Ευχαριστώ. Μετά από αυτήν την εμπειρία, σε ευχαριστώ τραγουδώντας σου έναν ύμνο. Από εσένα έλαβα τη ζωή, αφού με έκανες σοφό. Σε εγκωμιάζω. Καλώ το όνομά σου, το οποίο είναι κρυμμένο μέσα μου:
α
ωω
εε
ωωω
ηηη
ωωωω
ιιιι
ωωωωω
οοοοο
ωωωωωω
υυυυυυ
ωωωωωωωω
ωωωωωωωωω
Εσύ είσαι αυτός που υπάρχεις με το πνεύμα. Τραγουδώ έναν ύμνο για εσένα με σεβασμό.
-Παιδί μου, γράψε αυτό το βιβλίο για τον ναό της Διοσπόλεως[28]με ιερογλυφικούς χαρακτήρες και με τον τίτλο «η Ογδοάδα που αποκαλύπτει την Εννεάδα».
– Θα το κάνω, πατέρα μου, όπως τώρα με προστάζεις.
– Παιδί μου, γράψε τα λόγια αυτού του βιβλίου σε στήλες γαλαζοπράσινες. Παιδί μου, αυτό το βιβλίο είναι καλό να γραφτεί σε στήλες γαλαζοπράσινες και σε ιερογλυφικούς χαρακτήρες. Το ίδιο το πνεύμα θα είναι οδηγός σου. Γι’ αυτό προστάζω να γραφτεί αυτός ο λόγος πάνω σε πέτρα και να τον τοποθετήσεις στο μέρος του αρχείου[29] υπό την επίβλεψη και των οχτώ φυλακών μαζί […] του Ήλιου. Οι αρσενικοί φύλακες στα δεξιά έχουν πρόσωπο βατράχων, ενώ οι θηλυκοί στα αριστερά έχουν πρόσωπο σαν γάτες.[30] Και να βάλεις έναν τετράγωνο γαλακτίτη λίθο στη βάση των γαλαζοπράσινων πινακίδων και να γράψεις το όνομα πάνω στην πινακίδα από γαλάζια πέτρα με ιερογλυφικά σημάδια. Παιδί μου, θα το κάνεις αυτό, όταν θα είμαι στον αστερισμό της Παρθένου και ο ήλιος θα είναι στο πρώτο μισό της μέρας και 15 μοίρες θα έχουν περάσει στο πλάι μου.[31]
– Πατέρα μου, όλα όσα μου λες θα τα κάνω με προθυμία.
– Γράψε και έναν όρκο στο βιβλίο: αυτοί οι οποίοι διαβάζουν το βιβλίο να μην προφέρουν το όνομα με κακοήθη τρόπο, ούτε με σκοπό να παραβιάσουν τη δράση της μοίρας. Αντίθετα να ακολουθούν κατά πόδας τον νόμο του Θεού, χωρίς να τον παραβιάζουν σε τίποτα, αλλά να αναζητούν με καθαρότητα από τον Θεό σοφία και γνώση. Και εκείνος ο οποίος δεν θα γεννηθεί πρώτα μέσα στον Θεό[32] να ασχοληθεί με τις γενικές και καθοδηγητικές πραγματείες.[33] Δεν θα είναι ικανός να διαβάσει όσα είναι γραμμένα σε αυτό το βιβλίο, μολονότι η συνείδησή του είναι καθαρή μέσα του, καθόσον δεν κάνει κάτι ντροπιαστικό, ούτε συναινεί σε αυτό. Είναι καλύτερο να προοδεύει και να εισέρχεται στο δρόμο της αθανασίας σταδιακά. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα φτάσει στην κατανόηση της Ογδοάδος που αποκαλύπτει την Εννεάδα.
– Έτσι θα κάνω, πατέρα μου.
– Αυτός είναι ο όρκος: «ορκίζω αυτόν ο οποίος θα διαβάσει ετούτο το ιερό βιβλίο, στον ουρανό και τη γη, τη φωτιά και το νερό, στους επτά κυβερνήτες της ουσίας[34] και στο δημιουργικό πνεύμα μέσα τους, στον αγέννητο Θεό και τον αυτογέννητο και σ’ εκείνον ο οποίος έχει γεννηθεί,[35] ότι θα φυλάει τα λόγια που ειπώθηκαν από τον Ερμή. Μ’ εκείνον που θα διαφυλάξει τον όρκο ο Θεός θα συμφιλιωθεί, όπως και ο κάθε ένας από αυτούς που έχουμε ονομάσει.[36]Αντίθετα σε κάθε έναν που θα παραβιάσει τον όρκο θα πέσει η οργή όλων». Αυτό είναι το πιο τέλειο, παιδί μου.
[1] Η παράδοση αυτή είναι τόσο προφορική, από δάσκαλο σε μαθητή, όσο και γραπτή, μέσω των απόκρυφων ερμητικών κειμένων.
[2] Η ερμητική παράδοση έχει διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα τόσο της οραματικής αποκάλυψης από τον θεϊκό κόσμο, όσο και της μακραίωνης εμπειρίας των μυσταγωγών που καθοδηγούν από γενιά σε γενιά τους μαθητές. Μ’ αυτό τον τρόπο η ερμητική μύηση έχει αγγίξει την τελειότητα και είναι απόλυτα σύμφωνη με τις ανάγκες της ανθρώπινης φύσης.
[3] Αν και δεν είναι απόλυτα σαφές από τη φρασεολογία του κειμένου, ωστόσο μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα στάδια που υπονοεί εδώ ο Ερμής δεν αφορούν την μύηση που πρόκειται να ακολουθήσει, αλλά αυτά που προηγήθηκαν και οδήγησαν τον μαθητή ως την σφαίρα της Εβδομάδας. Βλέπε και παρακάτω στο κείμενο.
[4] Η πνευματική «γέννηση» του μαθητή είναι το αποτέλεσμα της θείας πνευματικής δύναμης που εισήλθε μέσα στον δάσκαλο Ερμή από την υπέρτατη Θεότητα. Είναι πολύ πιθανόν να πρόκειται για κάποια συμβολική σεξουαλική μεταφορά, σαν αυτές που είναι αρκετά συχνές στα ερμητικά κείμενα. Ένα είδος θεϊκού σπέρματος-δύναμης εισέρχεται στον Ερμή, ο οποίος στη συνέχεια σαν «έγκυος» παράγει γεννήσεις, δηλαδή πνευματικούς μαθητές. Ο ρόλος του Ύψιστου Πατέρα είναι προπάντων αυτός της γονιμικής δημιουργίας. Παράβαλε ιδιαίτερα την ερμητική πραγματεία CH 5. 8-9, όπου πέρα από το να είναι Πατέρας, η ουσία του Θεού έγκειται στην γέννηση και την δημιουργία των πάντων. Ο Ερμής έχοντας παραλάβει την γονιμότητα και την δημιουργική δύναμη από τον Πατέρα είναι σε θέση και ο ίδιος να γίνει επίσης ένας πνευματικός πατέρας
[5] Ο Ερμής αποτελεί περισσότερο ένα είδος αγγείου μέσω του οποίου η θεϊκή δύναμη περνά και πολλαπλασιάζεται στον κόσμο. Η φράση της προηγούμενης παραγράφου ότι η δύναμη ήταν έγκυος μέσα στον Ερμή υπονοεί ότι πρακτικά ο Ερμής και η δύναμη ταυτίζονται, επομένως η δύναμη φέρνει στον κόσμο τον εαυτό της, κάτι το οποίο είναι δεδομένο για την Θεότητα, η οποία χαρακτηρίζεται παρακάτω ως αυτογέννητη. Αυτή η ταύτιση του Ερμή με την δύναμη είναι παρόμοια με την ταύτιση του Ερμή με τον Νου, όπως θα δούμε παρακάτω.
[6] Πρόκειται φυσικά για τους πνευματικούς αδελφούς του μαθητή, οι οποίοι αριθμούνται ανάμεσα στους εκλεκτούς της ερμητικής κοινότητας και πρέπει να τιμώνται, όπως λέγεται παρακάτω.
[7] Οι μαθητές που έγιναν δάσκαλοι με τη σειρά τους αποκτούν τους δικούς τους πνευματικούς γιους και τους καθοδηγούν στην ολοκλήρωση και την αθανασία, όπως ακριβώς συνέβη με τον Ερμή.
[8] Η έβδομη σφαίρα αποτελεί συμβολικά το στάδιο πνευματικής προόδου στο οποίο βρίσκεται αυτή τη στιγμή ο μαθητής, πριν από το όραμα που θα ακολουθήσει. Βλέπε και όσα λέγονται στην εισαγωγή.
[9] Πβ. το λεκτικό παράλληλο στο Δευτερονόμιο 6.5-6: καὶ ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς δυνάμεώς σου. καὶ ἔσται τὰ ῥήματα ταῦτα͵ ὅσα ἐγὼ ἐντέλλομαί σοι σήμερον͵ ἐν τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν τῇ ψυχῇ σου.
[10] Τα δύο κυριότερα θέματα της προσευχής που ακολουθεί είναι η απόλυτη υπεροχή του Θεού, αλλά και η σχέση του τόσο με τον άυλο κόσμο όσο και με τον υλικό.
[11] Πβ. τον φωτεινό Λόγο του Ποιμάνδρη (5-6), ο οποίος διαχέεται ή γεννιέται από τον Νου και Υιό του Θεού.
[12] Οι εικόνες αυτές είναι τα υλικά όντα ως ατελείς αντανακλάσεις της άυλης πραγματικότητας στον φυσικό κόσμο, σύμφωνα και με την πλατωνική ορολογία.
[13] Οι Αιώνες αποτελούν εκπορεύσεις του Ύψιστου Θεού.
[14]Η ακατανόητη φωνητική ακολουθία Ζωξαθαζω ανακαλεί την έκφραση Ζωθαξαθωζ του μαγικού παπύρου PMG XIII 177, η οποία με τη σειρά της μπορεί να ερμηνευθεί στη βάση μιας αλχημιστικής πραγματείας που αποδίδεται στον Ερμή τον Τρισμέγιστο και έχει τον τίτλο Όργανον. Εκεί λέγεται ότι δηλοῖ τὸ μὲν Ζ ζωὴν͵ τὸ δὲ Θ θάνατον. Αν στηριχτούμε σ’ αυτήν την ερμηνεία και εξαιρέσουμε το γράμμα ξ ως συνδετικό, τότε πραγματικά το Ζωθα{ξ}αθωζ σε κατοπτρική μορφή αντιστοιχεί στην ακολουθία ζωή, θάνατος, θάνατος, ζωή. Η τελευταία ακολουθία απαντά και στα ορφικά πλακίδια της Ολβίας του Πόντου με αναφορά στην μετενσάρκωση, τον κύκλο των γεννήσεων ή την παλιγγενεσία. Είναι εκπληκτικό το πώς συναντώνται εδώ οι διάφορες πνευματικές παραδόσεις της αρχαιότητας: ερμητισμός, αλχημεία, ορφισμός, μαγικά κείμενα.
[15] Η εικόνα επιτρέπει σ’ εκείνον που μυείται να προσεγγίσει την αλήθεια, στην οποία η άμεση πρόσβαση θα ήταν για εκείνον αδύνατη. Ο στοχασμός επί της εικόνας προκειμένου να προσεγγιστεί η αλήθεια επανέρχεται και σε ένα άλλο κείμενο της κοπτικής βιβλιοθήκης, το λεγόμενο Ευαγγέλιο του Φιλίππου (NHC II 67.9-12).
[16] Ο άνθρωπος, όταν ολοκληρώνεται πνευματικά, μεταμορφώνεται σε μια εικόνα του Θεού. Συνεπώς ο Θεός, κοιτώντας τον τέλειο άνθρωπο, αντικρίζει την αντανάκλαση της δικής του τελειότητας. Η αναφορά στην πληρότητα του Θεού παραπέμπει στην έννοια του πληρώματος, της πηγής από όπου ξεπηδά όλος ο υπόλοιπος πνευματικός κόσμος.
[17] Ο Θεός είναι αγέννητος, αλλά και αυτογέννητος με την έννοια ότι γεννά αεί τον ίδιο του τον εαυτό.
[18] Αντιστοιχούν στην έκφραση λογικαί θυσίαι, θυσίες μέσω του λόγου, δηλαδή προσευχές, ύμνοι, εγκώμια, στοχαστικός λόγος κ.τ.λ. που βρίσκουμε στον Ποιμάνδρη (31) και στο CH 13.18, 19.
[19] Σωτηρία και σοφία αποτελούν το τέλος της αναζήτησης και παρουσιάζονται ως δώρα του Θεού προς τους εκλεκτούς.
[20] Εννοεί τον συμπαντικό Νου με τον οποίο, μέσω της έκστασης, ο Ερμής τελικά ταυτίζεται.
[21] Αυτή η θέαση του εαυτού συγκρίνεται με το όραμα του εαυτού του που έχει ο Τατ μέσα στον Νου στο CH 13.13. Ο μαθητής βρίσκεται ακόμη σε μία ενδιάμεση κατάσταση. Με τη δύναμη που του δίνει σταδιακά ο Ερμής ήδη έχει ξεπεράσει το στάδιο της Εβδομάδας, που είδαμε νωρίτερα, και έχει φτάσει σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο, στο οποίο μπορεί να δει οραματικά τον εαυτό του, αλλά δεν είναι σε θέση ακόμη να έχει πλήρη θέαση της όγδοης σφαίρας. Γι’ αυτό παρακάτω παρακαλεί τον Ερμή να μην επιτρέψει να μείνει χωρίς αυτή τη θέαση.
[22] Από τη φρασεολογία του παρόντος κειμένου δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο αν ο Ερμής είναι πραγματικά ο πρωταρχικός Νους ή αν ταυτίζεται μαζί του μέσω της όλης εκστατικής εμπειρίας. Από τα συμφραζόμενα ολόκληρης της πραγματείας η δεύτερη ερμηνεία φαίνεται πιθανότερη. Αλλού ωστόσο ο Ερμής αποτελεί πράγματι ένα από τα ονόματα του Νου (PGM XIII 173-174)
[23] Για το θέμα του τραγουδιού μέσα στη σιωπή βλέπε τον Ποιμάνδρη (31), την ερμητική πραγματεία CH 13.16 κ.α. Γενικά η σιγή ή σιωπή είναι απαραίτητη για την επίτευξη της εκστατικής εμπειρίας και του στοχασμού.
[24] Η εικόνα της βροχής συμβολίζει την ζωογόνα δύναμη του Θεού.
[25] Εδώ πιθανώς υπονοείται, αν και όχι ξεκάθαρα, η ύπαρξη μίας Δεκάδας, όπου κατοικεί η ίδια η υπέρτατη Θεότητα.
[26] Η ανάπαυση είναι ψυχική και οφείλεται στο γεγονός ότι ο μαθητής πέτυχε αυτό το οποίο αναζητούσε. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι θα παραμείνει από δω και πέρα ανενεργός. Η κυριότερη δραστηριότητά του θα είναι το εγκώμιο και ο ύμνος προς την Θεότητα. Η έννοια της ανάπαυσης υπάρχει και σε άλλα ερμητικά κείμενα (π.χ. CH 13.20). Υπάρχει επίσης στον Γνωστικισμό: στο Ευαγγέλιο του Θωμά του Αθλητή βρίσκουμε δυο χαρακτηριστικά χωρία: «[Μακάριος είναι] ο συνετός άνθρωπος που [βρήκε την αλήθεια και] όταν τη βρήκε, αναπαύθηκε σ’ αυτή για πάντα» και «Προσέχετε και προσεύχεστε… Και όσο προσεύχεστε θα βρίσκετε ανάπαυση… Γιατί όταν θα αφήσετε τους πόνους και τα πάθη του σώματος, θα λάβετε την ανάπαυση από τον Ένα Αγαθό και θα συμβασιλεύσετε με το Βασιλέα, θα ενωθείτε μ’ αυτόν και αυτός θα ενωθεί μ’ εσάς από του νυν και έως του αιώνος».
[27] Για τη μεταφορά του πλήκτρου βλ. Κικέρων, Nat. deor. 2.149.
[28] Η Διόσπολις ήταν οι Θήβες της Αιγύπτου. Ίσως να εννοείται ο ναός του Καρνάκ.
[29] Πρόκειται για την βιβλιοθήκη ή στηλοθήκη του ναού.
[30] Ξέρουμε ότι υπήρχε μία οκτάδα θεοτήτων στην θεολογία της Ερμόπολης, η οποία συνυπήρχε με μία εννεάδα θεοτήτων στην Ηλιόπολη. Οι οχτώ θεότητες της Ερμόπολης ήταν οργανωμένες σε τέσσερις δυάδες, που περιλάμβαναν μία αρσενική οφιόμορφη θεότητα και μία θηλυκή που είχε τη μορφή βατράχου. Οι οχτώ φυλακές της πραγματείας μας που θα αποτελέσουν τους φύλακες του απόκρυφου βιβλίου είναι αρσενικές με τη μορφή βατράχου και θηλυκές με τη μορφή γάτας. Η Ερμόπολη ήταν η πόλη του Ερμή, ο οποίος ονομαζόταν εκεί «ο Κύριος της πόλης των Οχτώ».
[31] Η αστρολογική ορολογία είναι σύμφωνη με τον χαρακτήρα του Ερμή ως πλανήτη, ο όποιος έχει έναν από τους δύο οίκους του στον αστερισμό της Παρθένου. Ο άλλος οίκος του βρίσκεται στους Διδύμους, σύμφωνα με τον αστρονόμο Πτολεμαίο, Τετράβιβλος1.18.8. Η σύμπτωση της αφιέρωσης στο ναό με τη συγκεκριμένη θέση του πλανήτη Ερμή στον ουρανό που αποτελεί και το ύψωμά του (Πτολεμαίος, Τετράβιβλος 1.20.6-7, ὁ δὲ τοῦ Ἑρμοῦ τὸ ἐναντίον μᾶλλον ὑπόξηρος ὢν εἰκότως κατὰ τὸ ἀντικείμενον ἐν μὲν τῇ Παρθένῳ͵ καθ΄ ἣν τὸ ξηρὸν μετόπωρον προσημαίνει͵ καὶ αὐτὸς ὥσπερ ὑψοῦται…) προσδίδει στην πινακίδα δύναμη. Στην περίφημη ερμητική πραγματεία με τον τίτλο Κόρη Κόσμου (28-29), όπου το δόγμα των αστρικών επιρροών εκτίθεται με συντομία μέσα από το στόμα καθενός από τους πλανήτες, ο Ερμής υπόσχεται να θέσει στη διάθεση των ανθρώπων τη σοφία, τη σωφροσύνη, την πειθώ και την αλήθεια και να δίνει πάντοτε πλεονέκτημα στη ζωή των ανθρώπων που γεννιούνται κάτω από το ζωδιακό του σύμβολο. Όσον αφορά το ρόλο του ήλιου και τη λειτουργία του βλέπε την ερμητική πραγματεία CH16.6-7, 16, όπου βεβαιώνεται ότι η ουσία του είναι νοητή και ότι όταν φωτίζει έναν άνθρωπο με την ακτίνα του, περιορίζει τη δύναμη των δαιμόνων.
[32] Πρόκειται για την περίφημη παλιγγενεσία, την αναγέννηση του ανθρώπου για την οποία μιλά η ερμητική πραγματεία CH 13.6.
[33] Δηλαδή αυτές τις πραγματείες που αφορούν τα κατώτερα επίπεδα μύησης και πνευματικής ανάπτυξης.
[34] Εννοούνται πιθανώς οι κυβερνήτες των επτά πλανητών (οὐσιάρχες). Στον Ασκληπιό 19 λέγεται ότι οι επτά πλανητικές σφαίρες έχουν ως οὐσιάρχη τους την ειμαρμένη.
[35] «Ο αγέννητος και ο αυτογέννητος κι εκείνος που έχει γεννηθεί» είναι ο ίδιος ο Ύψιστος Θεός με την έννοια ότι δεν έχει γεννηθεί από άλλη θεότητα, γεννά αιωνίως τον εαυτό του (βλ. και σημ. 17), αλλά και γεννάται αιωνίως από τον εαυτό του.
[36] Εννοεί τις θείες δυνάμεις που αναφέρθηκαν παραπάνω στον όρκο.
πηγη
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου